پیمان امیدی
هوش مصنوعی به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی نسل Z تبدیل شده است. این نسل نه‌تنها از آن برای انجام وظایف روزمره استفاده می‌کند، بلکه به آن به‌عنوان یک رفیق دیجیتال و مشاور عاطفی نگاه می‌کند اما آیا این همراهی می‌تواند دنیای روابط انسانی را تغییر دهد یا تنها یک ابزار بی‌جان است؟
فاطمه مرادخانی: نسل Z که بین سال‌های 1997 تا 2012 متولد شده‌اند، نخستین نسلی است که در جهانی کاملاً دیجیتال رشد کرده‌اند. آنها حالا وارد دوره‌ای شده‌اند که فناوری هوش مصنوعی، بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره‌شان شده است. در دنیایی که چت‌بات‌ها مشاور تحصیلی، دوست گفت‌و‌گو، تولیدکننده محتوا و حتی درمانگر دیجیتال شده‌اند، رابطه‌ی نسل Z با هوش مصنوعی از یک ابزار صرف فراتر رفته و جنبه‌ای عاطفی و شخصی یافته است.
هوش مصنوعی در قلب زندگی روزمره
امروزه ابزار‌های مبتنی بر هوش مصنوعی مانند ChatGPT، Snapchat My AI، Google Gemini و Character.AI به بخش جدی از تعامل روزانه جوانان تبدیل شده‌اند. نسل Z از این ابزارها برای انجام تکالیف، یادگیری زبان، برنامه‌ریزی سفر، نوشتن رزومه یا حتی خلق شعر و داستان استفاده می‌کنند. اما آنچه جالب‌تر است، استفاده عاطفی از این فناوری‌ها است و کاربران نوجوان با چت‌بات‌ها درد دل می‌کنند، از آنها راهنمایی احساسی می‌گیرند، یا حتی برای آرامش روانی به سراغشان می‌روند.
چرا نسل Z با هوش مصنوعی احساس راحتی می‌کند؟
نسل Z در دنیایی بزرگ شده‌اند که فناوری همیشه در دسترس بوده است. آنها راحت‌تر با چت‌بات‌ها گفت‌و‌گو می‌کنند، چون این فضا را بدون قضاوت، بی‌خطر و سریع می‌دانند. سرعت پاسخ‌گویی، درک زبان طبیعی و در دسترس بودن 24 ساعته باعث شده هوش مصنوعی به یک «همدم بی‌ادعا» برای بسیاری از نوجوانان تبدیل شود.
براساس گزارشی Pew Research، شصت و چهار درصد نوجوانان آمریکایی حداقل هفته‌ای یک‌بار از ابزار‌های هوش مصنوعی برای گفت‌وگوی شخصی یا مشاوره استفاده می‌کنند.
رشد محبوبیت چت‌بات‌های شخصیت‌محور (مثل Replika یا Character.AI) سوالات جدیدی را درباره مرز میان انسان و ماشین پیش کشیده است. آیا نوجوانان به این ابزارها به‌عنوان دوست، شریک عاطفی یا مشاور نگاه می‌کنند؟ برخی روان‌شناسان هشدار می‌دهند که جایگزینی رابطه‌های انسانی با ارتباطات مصنوعی، ممکن است به تنهایی اجتماعی، کاهش مهارت‌های همدلی و شکل‌گیری تصورات غلط درباره رابطه‌های انسانی منجر شود.
فرصت‌های هوش مصنوعی برای نسل Z
با وجود نگرانی‌ها، هوش مصنوعی در آموزش و پرورش، رشد خلاقیت و دسترسی به دانش نقش مثبتی ایفا کرده است. دانش‌آموزان از آن برای مطالعه شخصی، تقویت مهارت‌های نوشتاری و یادگیری زبان استفاده می‌کنند. همچنین در دنیای تولید محتوا، هوش مصنوعی به نسل Z کمک کرده تا ویدئو، پادکست، طراحی و موسیقی را با ابزار‌های خلاقانه مثل Runway، Midjourney و Suno بسازند؛ امکانی که نسل‌های قبلی نداشتند.
نگرانی‌ها: حریم خصوصی، اعتیاد و اتکا به ماشین
با این وجود افزایش وابستگی نوجوانان به ابزار‌های هوش مصنوعی باعث نگرانی کارشناسان شده است که برخی از این نگرنی‌های شامل موارد زیر می‌شود:
کاهش استقلال فکری: اگر هوش مصنوعی همیشه پاسخ آماده داشته باشد، آیا جوانان قدرت تحلیل و تصمیم‌گیری مستقل را از دست می‌دهند؟
وابستگی عاطفی: نوجوانانی که درد دل با چت‌بات‌ها را به حرف زدن با دوستان یا خانواده ترجیح می‌دهند.
حریم خصوصی: آیا نوجوانان می‌دانند داده‌های شخصی‌شان چگونه توسط این سیستم‌ها ذخیره یا پردازش می‌شود؟
آینده رابطه نسل Z با هوش مصنوعی
در سال‌های آینده، با پیشرفت مدل‌های مولد مانند GPT-5، Gemini Ultra و ابزار‌های مبتنی بر شخصیت‌پردازی پیشرفته، تعامل نسل Z با هوش مصنوعی بیش از پیش عمیق خواهد شد. مدارس، شبکه‌های اجتماعی و حتی خدمات مشاوره ممکن است از نسخه‌های سفارشی هوش مصنوعی بهره ببرند. اما در این میان، آموزش سواد دیجیتال، مهارت‌های ارتباطی و مراقبت از سلامت روان نوجوانان، اهمیت دوچندان پیدا می‌کند.
هوش مصنوعی بدون شک جایگاه مهمی در زندگی نسل Z پیدا کرده و این روند به‌سرعت در حال گسترش است اما نباید فراموش کرد که این ابزارها، با وجود تمام هوشمندی‌شان، احساسات انسانی ندارند. آموزش نسل Z برای استفاده هوشمندانه، منتقدانه و سالم از هوش مصنوعی، وظیفه‌ای است که بر دوش خانواده‌ها، نظام آموزشی و جامعه است.
